ATATÜRK’ÜN ERZİNCAN’A GELİŞLERİ
Birinci Gelişi
Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi’nde bulunmak üzere 29 Haziran 1919 günü bir bayram sabahı, otomobille Sivas’tan Erzurum’a doğru yola çıktı.
Yol üzerinde gördüğü bütün köylü, sivil asker, her kimi gördü ise ülküsünü anlata anlata yolculuğunu sürdürdü.
Kaybedilecek hiç zaman yoktu. (…)
1919 yıllarında Doğu Anadolu yol bakımından çok fakirdi. Abdülhamit devrinin yol meraklısı tek Valisi olan Halit Rifat Paşa’nın yaptırdığı yol kalıntıları olmasına rağmen yolculuk çok zordu. Akaryakıt ikmali ancak Erzincan’da, 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın gönderdiği benzinle giderilecekti. Hafik, Zara derken Köse dağı virajlı ve dik yollar sonra ağaçlı, bağlı bahçeli Suşehri’ne gelindi. Yüksek dağların arasından belli belirsiz yollardan yolculuk devam etti ve Refahiye. Buradan sonra Çardaklı Boğazı ve Sakaltutan’dan sonra etrafı dağlık ortası bağlık Erzincan ili. Tarih 1 Temmuz 1919. Halk kurtarıcısını şehir dışında karşıladı. O’nu bağrına bastı.
Erzincan’a Girişte Bir Anı:
Yollarda Atatürk her gördüğü asker ve sivil kişi veya topluluklarla sohbet eder dertleşirdi. Issız yollarda bazı muhacir kafilelerini görürdü. Aç susuz, yorgun ve perişan bir vaziyette bunlar I. Dünya Harbinde Kars’tan, Ağrı’dan, Erzurum’dan, Erzincan’dan Çukurova’ya Tokat’a Amasya’ya Çankırı’ya göçmüş kimselerdi. Bir defasında bir subaşında bu kafilelerden birisine rastlar ve konuşur.
– Nerelisin ağa?
– Eleşkirt tarafından. Çukurova’dan gelirik.
– Hepiniz bu kadar mı?
– Çoktuk Paşa can çoktuk. Gidende dağlar, dereler göçü almazdı. Mal, lor, davar istediğin gibi vardı. Ama at da bu, külfet de bu ister al ister sat Paşa can.
Konuşan yorgun ve çökmüş bir ihtiyardı. Komutanımız hiç cevap vermedi. Erzincan’a kadar tek kelime etmedi.
Erzincan’da bir gün kalan Mustafa Kemal Paşa 2 Temmuz 1919 günü, Erzurum’a hareket etti. Bağlık Cimin köyü’nün altından geçti. Sansa boğazı o zaman Dersim’in hakimiyetinde. Buradan soyulmadan, hareket görmeden geçmek imkânsız. Bölge halkı Atatürk’ün o zaman buradan korkusuzca geçip gidip gelmesinden onu kahraman ilan etmişlerdir bile. Cumhuriyet döneminde bu bölgenin güvenlik ve asayişini sağlamakla O’nun büyük olduğu yeter sayılmıştır. Sonra Mamahatun (Tercan) ovası, Kötür Köprüsü (Selçuklulardan kalma) masalların hikayelerin anlatıldığı köprü. Düşman mezalimine şahit Kötür Köprüsü. Tercan güneyinde Höbek Dağı buradan geçen savunma mevziinin bel kemiği, çok değil 1916 – 1917 tarihlerinde amansız savaşların verildiği yerler.
Nihayet Aşkale geçilince Erzurum Ovası.
İkinci Gelişi
Atatürk’ün Erzurum Kongresi dönüşünde Erzincan’a gelişi;
29-30 Ağustos gecesi Erzurum – Erzincan arası bir köyde geçirildi. Bu gece Mustafa Kemal Paşa’nın hafif ateşi yükseldi. Ancak sabahleyin erkenden dinç kalkmıştı. (Gece geçirilen köyün Tercan olması kuvvetle muhtemel)
30 Ağustos 1919 sabah erkenden Erzincan’a doğru yola devam edildi.
Erzincan’a Varış:
30 Ağustos 1919 günü öğleden sonra, Erzincan’a yakın Ekşisu’ya (Gazlısu)’ya gelindi. Burada, Erzincan Mutasarrıfı, Ahz-ı Asker Kalemi Reisi, Erzincan ileri gelenlerinden bir heyet, Atatürk’ü karşıladılar. Kısa bir süre, subaşında dinlenen kafile, gazlısudan içtikten sonra birlikte Erzincan’a hareket ettiler. Akşam karanlığı basmadan Erzincan’a girmişlerdi. Erzincan’daki karşılama da çok parlaktı. M. Kemal Paşa ve arkadaşlarının umutlarını daha çok artırmış, morallerini yükseltmişti. M. Kemal, Erzincan’da Erzurum Kongresine katılan Şeyh Fevzi Efendi ile de buluştu. Şeyh Fevzi Efendi Atatürk’ü yürekten destekliyordu. O Akşam Erzincanlılar adına, Erzincan Mutasarrıfı, Belediye de bir yemek verdi, Masar Müfit (Kansu), o akşam yemekte ki izlenimlerini şöyle anlatır.
“ Gece yarısına kadar yemekte oturuldu. Paşa, yemekte bulunanlara Milli Mücadelenin gayesi ve vatanı kurtarmanın çareleri hakkında uzun izahat verdi. Aynı zamanda Sivas’a da telgrafla bazı talimat yazdırdı. Mutasarrıfın ziyafetinde bulunan ve ekseriyetini Erzincan Eşrafı teşkil eden davetliler büyük bir inam ve imanla bir arada Paşa’ya bağlanmışlardı.
– Paşam son damla kanımızı senin yolunda ve milletin kurtuluşu uğrunda akıtacağız. Diyor, üst üste teminat veriyorlardı. Paşa bu gösteriden fevkalâde memnundu. Bunun içindir ki sabahleyin yola çıkmak yerine halk ile temas etmeyi ve şehri dolaşmayı tercih etti.”
31 Ağustos 1919 Mutasarrıfın evinde konaklayan Atatürk, sabahleyin Mutasarrıflığa resmi bir ziyaret yaptı. Buradan Ahz-ı Asker Kalem Reisliğine ve Belediye’ye geldi. Halkla görüştü. Durumdan çok memnundu. Uğurlama, karşılamadan daha çok parlak olmuştu. Sivas yolundaydılar. Bozuk düzen üç otomobille… Şeyh Fevzi Efendiyi de almışlardı.
Erzincan Boğazına geldikleri sırada, boğazın bazı adamlar tarafından tutulduğu, kafileye bir baskın yapılacağı haberi geldi. M. Kemal, ne pahasına olursa olsun, zamanın da Sivas’a yetişmek kararındaydı. Hafif makineli tüfeklerle silahlanmış birkaç kişi, M. Kemal Paşa’nın otomobilin önündeki otomobile bindirildi. Hızla ilerleyerek boğazı geçtiler. Atatürk, bu olayı.
“Bunu İstanbul hükümetinin adamı olabileceğini tahmin ettiğim bazı kimseler tarafından, sırf beni geri dönmeye mecbur etmek için kurulmuş bir plan kabul ettim. İkincisi, Dersim Kürtleri Boğazı tutmuşlarsa, bunların alabilecekleri tertibatın, uzak tepelerden yola ateş etmekten ibaret kalması, bence çok muhtemeldir.” şeklinde Büyük Nutkunda anlatır.
2 Eylül 1919 akşamı Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları Sivas’a ulaştılar.
Üçüncü Gelişi
28 Eylül 1924 günü Sivas’tan Erzincan’a hareket eden Gazi Paşa Hazretleri, saat 11:30’da Zara’ya geldi. Burada bir süre Belediye’de dinlendiler. Akşam saat 18:00’de Suşehri’ne vardılar. Geceyi burada geçirip 29 Eylül sabahı ayrıldılar. Yolda Cumhuriyetimizin kurucusunu Refahiye’liler karşıladılar. Israrla bir kahve içmesini istediler. Atatürk’te onları kırmadı. Öğle yemeğini 1 nci dönem Erzincan Mebusu Tevfik Bey’in evinde yediler.
28 Eylül 1924 Pazartesi günü öğleden sonra Erzincan’a hareket ettiler. Erzincan Refahiye arasında Erzincan’a 3 saat mesafede, bulunan bir handa, 8 nci Kolordu Komutanı Asım (Gündüz) Paşa, Erzincan Valisi Faiz Bey, Belediye Başkanı Müftüzadelerden Hakkı (Altınok) ve Halk Fırkası mensupları tarafından karşılandılar. 3 ncü Ordu Komutanı Cevat (Çobanlı) Paşa Sivas’ta kendilerine mülaki olmuşlardı. Saat 18.00’de Erzincan’a girdiler.
Şehre girerken toplar atılıyor, kurbanlar kesiliyordu. Şehrin girişinden Belediye’ye kadar caddeyi okullar, esnaf birlikleri, halk doldurmuştu. Atatürk, girişte otomobilinden indi. Belediyeye kadar halkın arasında yaya yürüdü. Belediyede kısa bir dinlenme yetişmişti. Vilayete, Komutanlığa gitti. O gece 3 ncü Ordu Müfettişlik Dairesinde Erzincan’lılar adına bir yemek veriliyordu. Yemekteyken Erzincanlı Münir Ziya bir konuşma yaptı. Atatürk, bu konuşmayı cevaplandırdı. Erzincan’lıların kendisi için gösterdikleri sevgi ve bağlılığa teşekkür ettikten sonra; Erzincan’ın az zamanda layık olduğu ve Cumhuriyetin kendisinden beklediği mertebede nur ve feyz kaynağı olacağına tamamen inanıyorum dedi. Geceyi 3 ncü Or. K. lığında geçirdiler.
O gece fener alayı da yapılmıştı. Atatürk, ertesi 30 Eylül sabahı tekrar geleceğini ve bir gece daha kalacağını söyleyerek Erzincan’dan Erzurum’a hareket etti.
Dördüncü Gelişi
Erzurum Dönüşü Erzincan’a Uğrayış
Mustafa Kemal ATATÜRK, Erzurum dönüşü 10 Ekim 1924 günü Erzincan’a tekrar geldiler.
Öğleden sonra saat 13.00’de Tercan’a uğradı. Tercan’lılar önderlerinin gelişlerinde olduğu gibi gidişlerinde de büyük bir sevinç ve coşkuyla karşıladılar. Bütün geçtiği yollara halı ve kilimler serilmişti. Bu defa yanında Lâtife Hanımefendi yoktu. O’nu Kayseri’ye göndermişti. Mustafa Kemal Paşa’yı Kayseri’de bekleyecekti. Tercan’da büyük bir hazırlık yapılmıştı. Tercan’da öğle yemeğini yiyen, Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa, Erzincan’a hareket etti. Akşama doğru Erzincan’a vardılar.
Gittiği yerde karşılama töreni istemiyordu, ama halk durur muydu hiç… Binlerce insan o gün yine yollara, caddelere dökülmüştü. Atatürk, gece onuruna verilen yemekte bulunduktan sonra odasına çekildi. O geceyi de Erzincan’da geçirdi. (10/11 Ekim gecesi)
Erzurum’a her gidişinde geceyi Erzincan’da geçiren Atatürk, Erzincan’ı ve Erzincan’lıları her zaman sevmiş, onların vatanseverliklerini sık sık övmüştür. 11 Ekim 1924 Cumartesi günü Erzincan’dan ayrıldılar.
Kaynak:
ATATÜRK, 3 ncü Ordu Bölgesinde, (3. Ordu K.lığı 100 ncü Yıl Yayını),
Erzincan, 1981
Erzincan Nostalji
