Bir fabrikadan çok daha fazlası;
Sümerbank, Erzincan İplik ve Dokuma Fabrikası
Sümerbank, Erzincan İplik ve Dokuma Fabrikası:
Doğunun ekonomik kalkınmasına yardım etmek ve dolayısiyle Türk milletinin endüstrice ilerlemiş ülkeler seviyesine yükselmesine hizmet etmek için kurulmuştur. Bu gayeyi gerçekleştirmek için 1950 yılında temeli atılan fabrika inşaatının bitiminden sonra, 1952 yılında montajına başlanmıştır. 1953 yılının Haziran ayında montajı ikmal edilerek; tecrübe imalâtına girmiş ve 1954 yılının ilk aylarında işletmeye açılarak, senede ortalama 1500 ton çeşitli numaralı iplik imalatına başlamıştır. Fabrikanın dokuma kısmı inşaatı 1962 yılında bitirilmesinden sonra, 320 otomatik Nortrop tezgâhlarının tevsii 1963 yılında tamamlanmış ve 1964 yılı başında işletmeye açılarak; senelik program imalatı olan 4.097.600 metre ham bez imalatına başlanmıştır.
Ben burada uzun boylu istatistik çıkaracak değilim, yalnız bu önemli müessesenin Erzincan üzerindeki sosyal faydaları anılarla belirtmeğe çalışacağım.
Toplumumuzda ve siyasi partilerimizde Sosyalizm – Liberalizm münakaşasının yapıldığı şu günlerde devlet yardımı ile yapılan bir fabrikanın bir şehir ve bir toplumda neler yapabildiğini örneklerle, anılarla belirtmeye çalışacağım.
1949 senesi ve bunu müteakip yıllar ilk anılarımla doludur. O yıllarda okulumuz civarında inşaatına başlanılan bir fabrika, bunlardan birini teşkil eder, Sümerbank İplik fabrikası.
İnşaatı yıllarında mahalle halkının hırsızlardan korunmak için gece damlarda nöbet beklediklerini hatırlarım. Fabrika inşaat ve işletmesinin binlerce kişiye dolgun ücretlerle iç sahası açması toplumda azımsanmayacak bir hareket olarak hissedilmiştir.
Fabrikanın Erzincan’a sağladığı faydanın yanında, benim o yaşlarda hissettiğim ve bugün hala etkisi altında bulunduğum sosyal faydalarına dokunacağım.
Şunu da iftiharla söyleyebilirim ki, Erzincan’a Atatürk inkilaplarının ilk önderliğini Halk evi ile birlikte Sümerbank İplik Fabrikası yapmıştır. Halk evinin nazari olarak yapmış olduğu inkilap mücadelesi, Sümerbank İplik Fabrikasında tatbiki olarak görülmüştür. Analarımızın, kız kardeşlerimizin çarşaf ve peçeleri zorla kaldırılmaya çalışılırken, iş tulumu, iş elbisesi giyinmiş yüzlerce Türk kadınının fabrika kapısından şehre dağılması, bir kıyafet inkılabının ilk gönüllü tatbikatı olmuştur.
Okuma yazma kursları, halk evinden sonra fabrika da açıldı. Ömründe ilk defa sinemayı fabrikada görenlerin sayısının binlerin üstünde olduğunu söyleyebilirim.
Henüz iş kanunu yokken, geri kalmış memleketimizde, gıdası noksan olan işçiye ilk sıcak yemeği veren iş yeri fabrikadır.
İlk pastane ve pasta, fabrika kantini ile Erzincan’a girmiştir. Spor Bölge Başkanlığının, değişik kollarda spor ve sportif oyunları Erzincan’a getirmeye çalıştığı günlerde, Sümer Spor adıyla bütün spor bölümlerini içine alan bir spor kulübünü ilk defa fabrikada gördük. Oyuncağı ve meşgalesi taş ve sopa olan bir kuşaktan, Türkiye çapında dereceler alan sporcuların yetişmesi, toplum için önemli bir hareket sayılsa gerek. İlk caz’ı, ilk aile toplantısını fabrika Erzincan’a getirmiştir. İlk ağaçlandırmaya ve parka fabrika içindeki lokalde şahit olduk. İlk asfalt ve beton yolları fabrika içinde gördük. Modern düğünlere, cazlı danslı eğlencelere yine fabrika önderlik etmiştir.
Vermiş olduğum örnekler belki de okuyuculara basit gelecektir. Yazdığımız ve yazamadığımız bütün yenilikler kül halinde düşünülür ve üzerinde biraz durulursa, fabrikanın Erzincan’a sağladığının Erzincan ve Erzincanlıya sosyal faydanın iktisadi faydadan hiç de az olmadığı görülecektir.
Sümerbank iplik fabrikasının sosyal etkisini özetlemek gerekirse itiraz edilmeyecek tek sonuca varırız.
Şarklı Erzincan, fabrika yapıldıktan sonra, garplı Erzincan olmuştur.
Fehmi BİLYAY
Kaynak: Türkiye Turizm – Aylık Turistlik Mecmua, Turistlik Erzincan
Eylül 1964
Arşiv & Yayına Hazırlayan:
Abdullah Bozdemir (Erzincan Nostalji)