Erzincan’a ilk gelişlerinin 102. yıl dönümü kutlu olsun.
Atatürk’ün Erzincan’a İlk Gelişi
Mustafa Kemal Paşa, Erzurum Kongresi’nde bulunmak üzere 29 Haziran 1919 günü bir bayram sabahı, otomobille Sivas’tan Erzurum’a doğru yola çıktı.
Yol üzerinde gördüğü bütün köylü, sivil asker, her kimi gördü ise ülküsünü anlata anlata yolculuğunu sürdürdü.
Kaybedilecek hiç zaman yoktu. (…)
1919 yıllarında Doğu Anadolu yol bakımından çok fakirdi. Abdülhamit devrinin yol meraklısı tek Valisi olan Halit Rifat Paşa’nın yaptırdığı yol kalıntıları olmasına rağmen yolculuk çok zordu. Akaryakıt ikmali ancak Erzincan’da, 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın gönderdiği benzinle giderilecekti. Hafik, Zara derken Köse dağı virajlı ve dik yollar sonra ağaçlı, bağlı bahçeli Suşehri’ne gelindi. Yüksek dağların arasından belli belirsiz yollardan yolculuk devam etti ve Refahiye. Buradan sonra Çardaklı Boğazı ve Sakaltutan’dan sonra etrafı dağlık ortası bağlık Erzincan ili. Tarih 1 Temmuz 1919. Halk kurtarıcısını şehir dışında karşıladı. O’nu bağrına bastı.
Erzincan’a Girişte Bir Anı:
Yollarda Atatürk her gördüğü asker ve sivil kişi veya topluluklarla sohbet eder dertleşirdi. Issız yollarda bazı muhacir kafilelerini görürdü. Aç susuz, yorgun ve perişan bir vaziyette bunlar I. Dünya Harbinde Kars’tan, Ağrı’dan, Erzurum’dan, Erzincan’dan Çukurova’ya Tokat’a Amasya’ya Çankırı’ya göçmüş kimselerdi. Bir defasında bir subaşında bu kafilelerden birisine rastlar ve konuşur.
– Nerelisin ağa?
– Eleşkirt tarafından. Çukurova’dan gelirik.
– Hepiniz bu kadar mı?
– Çoktuk Paşa can çoktuk. Gidende dağlar, dereler göçü almazdı. Mal, lor, davar istediğin gibi vardı. Ama at da bu, külfet de bu ister al ister sat Paşa can.
Konuşan yorgun ve çökmüş bir ihtiyardı. Komutanımız hiç cevap vermedi. Erzincan’a kadar tek kelime etmedi.
Erzincan’da bir gün kalan Mustafa Kemal Paşa 2 Temmuz 1919 günü, Erzurum’a hareket etti. Bağlık Cimin köyü’nün altından geçti. Sansa boğazı o zaman Dersim’in hakimiyetinde. Buradan soyulmadan, hareket görmeden geçmek imkânsız. Bölge halkı Atatürk’ün o zaman buradan korkusuzca geçip gidip gelmesinden onu kahraman ilan etmişlerdir bile. Cumhuriyet döneminde bu bölgenin güvenlik ve asayişini sağlamakla O’nun büyük olduğu yeter sayılmıştır. Sonra Mamahatun (Tercan) ovası, Kötür Köprüsü (Selçuklulardan kalma) masalların hikayelerin anlatıldığı köprü. Düşman mezalimine şahit Kötür Köprüsü. Tercan güneyinde Höbek Dağı buradan geçen savunma mevziinin bel kemiği, çok değil 1916 – 1917 tarihlerinde amansız savaşların verildiği yerler.
Nihayet Aşkale geçilince Erzurum Ovası.
Kaynak:
ATATÜRK, 3 ncü Ordu Bölgesinde, (3. Ordu K.lığı 100 ncü Yıl Yayını),
Erzincan, 1981
A
ttilâ İlhan’ın 1957 yılında Erzincan‘da muhabere yedek subayı olarak askerlik görevini yaptığı sırada yazdığı ve “Ben Sana Mecburum” kitabında “memleket havası” şiirleri içinde yer alan “kalpaklı süvari” şiirinde köylülerin ağzından Atatürk‘ü şu şekilde tanımlar.
Kalpaklı Süvari
gecenin arkasında bir yerde
ufaldıkça gaz lambaları
nehrin omuzlarına yaslanıp yaşlı ve dindar
yalnızlıktan soğumuş dağlar
kalpaklı bir süvari dolaşırmış gizlilerde
köylüler böyle diyorlar
yatsıları
nal sesleri duyulur mu yağmur olursa
ne mümkün en usul havalarda duyulacak
erzurum’a doğru şah damarın oynar gibi
gören eden yok her nasılsa
kalpaklı olduğunu biliyorlar
bir elinde kılıç bir elinde sancak
kemah köylüğünde fakir fukaraya azık dağıtasıymış
üçer arşın kefenlik
içlik ve mintan
birer kese sarı lira cep harçlığı
olur mu olmaz mı orası bilinmiyor
tılhas’ta bir kağnıya dokunmasıyla bir ne halsa
araba traktöre tebdil olmuş
allah tarafından
tercan toprağındaki kerametini
anlata anlata bitiremiyorlar
köylüler böyle diyorlar
gecenin arkasında bir yerde
ufaldıkça gaz lambaları
nehrin omuzlarına yaslanıp yaşlı ve dindar
yalnızlıktan soğumuş dağlar
kalpaklı bir süvari dolaşırmış gizlilerde
yatsıları
kemal paşa’dır diyorlar.
Attilâ İlhan
Kaynak:
Ben Sana Mecburum / İş Bankası Kültür Yayınları
Resim: Avni Arbaş
Erzincan Nostalji